Komunikacja między kotami

• TEMATY
• Pola wydarzeń
• Cel komunikacji
• Ewolucja synałów
• Komunikacja kotów
• Znaczenie terenu

Aby rozmnażanie i w miarę bezkonfliktowe współżycie były możliwe, osobniki z jednego gatunku muszą się ze soba porozumiewać. Z tego powodu rozwinęły się zachowania i sygnały typowe dla danego gatunku. Istnieją sygnały chemiczne, akustyczne, elektryczne, optyczne i taktylne (dotyk).

Pola wydarzeń

W komunikacji rozróżnia się tak zwane pola wydarzeń. „Pole wydarzeń" obejmuje przenoszenie informacji na dalsza odległość - telekomunikacja wywołuje zachowanie orientacyjne a w następstwie jego dostosowanie. W „polu kontaktu" istnieje kontakt fizyczny miedzy poszczególnymi osobnikami. Z kolei w „polu bliskości" mamy do czynienia z określonym strumieniem informacji, np. kontakt wzrokowy lub sygnały akustyczne.

Cel komunikacji

Komunikacja, służy do wpływania reakcji odbiorcy. Poprzez kontakt fizyczny, wzokowy lub dźwiekowy odbiorca ma być uaktywniony, zaproszony lub przestraszony. Rozróżnia się przy tym działanie „specyficzne" i „niespecyficzne". Specyficzne to pewna określoną gotowość do działania. Działanie niespecyficzne polegają na wpływie na ogólną gotowość do aktywności, napięcie fizyczne i stan emocjonalny.

Ewolucja sygnałów

Ewolucja sygnałów i komunikacji dokonywała się stosownie do potrzeb danego gatunku. Kot domowy (Felis silvestris catus) pochodzi od Felis silvestris lybica - afrykanskiego kota prowadzącego terytorialny tryb życia. Wielkość terytoriów zależy przede wszystkim od oferty pokarmowej.

W przypadku niedostatku pożywienia potrzebne jest odpowiednio większe terytorium, zapewniające zwierzętom możliwość przeżycia. Jeżeli pożywienia jest pod dostatkiem, zwiększa się liczba potomstwa, a tym samym gęstość zasiedlenia. W efekcie rozwinęły się sygnały dla osiągnięcia życiowych celów, czyli dostosowały się również do wzrastającej gęstości zasiedlenia. Głównym celem takiego rozwoju sygnałów byto zapewnienie gatunkowi warunków rozmnażania się i rozwiązywania konfliktów bez użycia siły.

Rahunek kosztów i zysków

Specyficzny da gatunku sposób komunikowania się jest skutkiem współzawodnictwa wewnątrzgatunkowego. Odbywa się przy tym tak zwany rachunek kosztów i zysków - jakie korzyści ma nadawca sygnału, a jakie jego odbiorca.

Na przykład podczas konfrontacji dwóch osobników konkurujących o względy potencjalnego partnera, nadawca może nastroszyć sierść, dzięki czemu wyda się większy lub atrakcyjniejszy. W ten sposób grozi swojemu konkurentowi i sygnalizuje miedzy innymi:
• jestem duży i robie wrażenie
• jestem zdecydowany na fizyczne rozstrzygniecie sporu.
Odbiorca przyjmuje te ostrzeżenia do wiadomości i odpowiednio dopasowuje swoje zachowanie. W ten sposób może unikać walki i urazów ciała.

Rozpoznawanie uczuć

Miedzy uczuciami a ciałem istnieje bardzo ścisły związek. Dlatego stan emocjonalny przekłada się bezpośrednio na postawę fizyczną. Dzięki temu zwierzęta mogą bez problemu rozpoznać intensywność stanu emocjonalnego drugiego osobnika.

Komunikacja kotów

Koty komunikują się za pomocą słuchu, węchu, dotyku i wzroku. Dźwięki, postawa, mimika, kształt ciała, działania i ruchy są więc wykorzystywane w takim samym stopniu jak wydaliny oraz substancje zapachowe wydzielane przez specjalne gruczoły znajdujące się w skórze.

Wzrok

Wiele sygnałów optycznych służy regulowaniu agresywnych zachowań. W przypadku kotów wygląd, kolor sierści i jej rysunek mają mniejsze znaczenie niż zmiana postawy oraz kształtu ciała. Za pomocą kulenia się lub prostowania, stroszenia sierści oraz układu głowy i uszu koty próbują powiększyć lub zmniejszyć objętość swojego ciała. Im większa objętość ciała i im silniej jest ono wyprostowane, tym większa jest gotowość zwierząt go agresywnego zachowania.

Kontakt wzrokowy

Dłuższy kontakt wzrokowy jest odbierany jako sygnał zagrożenia. Na początku sporu zwierzęta przyglądają się sobie znacznie mniej, próbując w ten sposób uniknąć wywołania ataku. Nie wiadomo, na ile dokładnie przeciwnicy interpretują język ciała. Brakuje także badań dotyczących prób zmylenia przeciwnika za pomocą kontaktu wzrokowego.

Turlanie się

Jest głównie stosowane w kontekście seksualnym przez samice gotowe do kopulowania. Mrucząc, zwierzęta turlają się na grzbiecie w te i z powrotem, a czasami nawet poruszają się przy tym do przodu. Wysuwają przy tym rytmicznie i chowają pazury. Wśród samych kocurów turlanie się zaobserwowano tylko u niedojrzałych zwierząt, które robią to w obecności dorosłych samców. Wydaje się, że w tym wypadku jest ono sygnałem uspokajania i poddania się.

Ogon

Widoczną oznaką nastroju kota jest ułożenie ogona. Ogon mocno przyciśnięty do ciała albo nawet podkulony, oznacza niepewność. Jeżeli zdenerwowanie kota rośnie, porusza on ogonem, mniej lub bardziej energicznie, w te i z powrotem, przy czym zachowuje spokojną postawę ciała (działanie tego sygnału na inne koty nie zostało dokładnie zbadane).
Spokojny i nastawiony przyjaźnie kot trzyma ogon wyprostowany do góry. Jeżeli dwa koty zbliżają się do siebie, z ogonami ustawionymi w ten sposób, to bardzo możliwe, że efektem spotkania będzie przyjazne ocieranie się o siebie.

---

Słuch

Koty mruczą i płaczą, prychają, krzyczą, gruchają, miauczą i wydaja także dźwięk przypominający kwakanie. Podczas wydawania dźwięków ciało kota jest naprężone.

Prychanie

Przy "prychaniu" strumien powietrza jest silnie wypychany przez otwarty pysk. Jeżeli przeciwnik, na którego kot prycha, jest odpowiednio blisko, może wyraźnie wyczuć strumien powietrza, a więc otrzymuje sygnał nie tylko akustyczny i optyczny, ale także dotykowy. Jeżeli sygnał ma być jeszcze mocniejszy, to prychaniu może towarzyszy plucie. W obu przypadkach - przy prychaniu i pluciu - intensywność sygnału rośnie wraz ze zwiększaniem się gotowości do obrony. Prychanie jest wyraźnym sygnalem obronnym i być może dlatego koty nie lubią, kiedy dmucha się im na pysk.

Mruczenie i płacz

Występują także jako sygnały obronne, ale też agresywne. Oba te sygnały są stosowane zarówno w odniesieniu do osobników tego samego gatunku, innych gatunków oraz do ludzi. Z tych dwóch dźwięków przede wszystkim płacz wskazuje na wysoki stopień gotowości do obrony.

Krzyk

W krzyku można rozróżnić wiele kategorii, miedzy innymi ostry, bardzo intensywny krzyk bólu, który na ogół jest wydawany tylko przy bardzo silnym bólu.
Szczególnie charakterystyczne krzyki lub wycie towarzyszą zachowaniom seksualnym. Można przypuszczać, że intensywność krzyku dostarcza informacji na temat kondycji zwierzęcia.
U kociąt póniźej trzeciego tygodnia życia krzyk cierpienia ma zasygnalizować matce, że dziecko czuje się opuszczone, marznie lub gdzieś ugrzęzło. Do czasu, kiedy maluch będzie potrafił sam regulować swoją temperaturę, krzyk sygnalizujący marznięcie ma inna wysokość. Prawdopodobnie po krzyku kocia matka jest w stanie zorientować się, jaki problem ma jej dziecko.

Gruchanie

Jeżeli matka niesie do gniazda jedzenie, oznajmia to specjalnymi dźwiękami przypominającymi gruchanie. W ten sposób przywołuje kocięta. Wydaje się, że zależnie od łupu dźwięk nieco się różni, bo jeśli złowione zwierze należy do gatunku broniącego się, maluchy zbliżają się do zdobyczy ostrożnej i z większym niepokojem.
Niektóre koty wydają te dźwięki także w obecności ludzi, kiedy niosą zdobycz do domu.

Mruczenie

Mruczenie w zasadzie sygnalizuje dobre samopoczucie, jednak często obserwuje się je także u cieżko chorych zwierząt. Być może ma to być sygnał, że kot potrzebuje opieki.

Miauczenie

Jest zarówno pod względem wydawanych dźwięków, jak i ich zastosowania bardzo różne. Koty częściej miauczą w obecności ludzi niż osobników ze swojego gatunku. Prawdopodobnie miauczenie jest zachowaniem wyuczonym.

Kwakanie

Koty wydaja tez dźwięk, który przypomina swego rodzaju kwakanie. Wydaje się, że nie służy on komunikowaniu się. Dźwięk ten jest prowokowany przez widok łupu, który znajduje się niedaleko, w polu widzenia, ale poza zasięgiem kota. To zachowanie okazywane jest w sposób prawie wymuszony i wydaje się, że jest oznaką napięcia oraz frustracji.

Znakowanie terenu

Wszystkie koty znakują teren. Jest to uwarunkowane genetycznie i ogólnie służy porozumiewaniu się wewnątrzgatunkowemu. Koty stosują znakowanie do oznaczania członków grupy oraz rewirów, wyznaczania granic, dla własnego uspokojenia się i do celów seksualnych.
Istnieją różne sposoby znakowania. Najbardziej znane jest znakowanie za pomocą moczu (spryskiwanie moczem), ale do znakowania wykorzystywany jest także kał oraz wydzielina z odbytu.
Znakowaniu służy również drapanie pazurami (ostrzenie pazurów). A pocieranie przede wszystkim czoła, kącików pyska, policzków oraz żuchwy ma na celu rozprowadzenie własnego zapachu.

Do bardziej dokładnej oceny substancji zapachowych, przede wszystkim feromonów, służy kotom nie tylko nos, ale także tak zwany organ Jacobsona

Zobacz też: Smak i węch kota, organ Jacobsone

Dotyk

Poprzez pocieranie koty przenoszą swoje substancje zapachowe na innych przedstawicieli gatunku, na otoczenie, np. na gałęzie, ściany, kanty mebli, oraz na ludzi. Indywidualne substance zapachowe wydzielane są przez specjalne gruczoły w skórze, pod żuchwą, w kącikach pyska, po bokach głowy, na ogonie i u góry przy jego nasadzie. Podczas spotkania z innymi przedstawicielami gatunku koty wykazują szczególne zainteresowanie głową i szyja, a mniejsze bokami, ogonem i okolica genitaliów.

Właściwa wysokość

Wydaje się, że to, którego z gruczołów kot użyje do znaczenia, zależy od miejsca i wysokości, na jakiej ma być naniesiony zapach. Aby znaczyć miejsca niżej położone, koty najchętniej pocierają o nie żuchwą. Do znaczenia miejsc wyżej położonych stosują raczej gruczoły umieszczone na skroniach. Wydzielina poszczególnych gruczołów na skórze nie różni się zbytnio. Tak więc wydzielina gruczołów na żuchwie nie różni się znacząco od wydzieliny gruczołów na bokach glowy czy w kącikach pyska.

Kocury niekastrowane

Kocury niekastrowane częściej niż kotki niebędące w okresie rui albo młode zwierzęta znaczą wybrane miejsca za pomocą pocierania się. Zaobserwowano, że kocury niekiedy dodatkowo rozpryskują mocz nad miejscami, o które się pocierały.

ALLORUBBING (ocieranie się)

Pocieranie się osobników z tego samego gatunku dochodzi podczas nie tylko do wymiany przyjacielskich dotyków, ale także substancji zapachowych. Allorubbing dotyczy zawsze kotów o jednakowym statusie. Dorosłe samice ocierają się o kocury i o inne dorosłe samice, nie zaś kocięta. Podczas „dawania główki", które jest okazywane także w stosunku do ludzi, koty ocierają się głową o osobę lub osobnika. Zawsze kiedy ocierają się o ludzi, np. przechodząc miedzy nogami, przenoszą celowo swoje substance zapachowe. W ten sposób przenoszą również zapach grupowy i utrwalają więź.

ALLOGROOMING (pielęgnacja)

Koty mogą nadstawiać głowę drugiemu zaprzyjaźnionemu kotu, aby w ten sposób zachęcić go do mycia. Także takie zachowanie ma na celu zacieśnienie więzi. Wydaje się natomiast, że długotrwale intensywne lizanie, do którego drugi osobnik nie był zachęcany, nie jest raczej przejawem przyjacielskich zamiarów.

Znaczenie terenu

Kał i mocz są produktami odpadowymi przemiany materii i musza zostać w odpowiedni sposób usunięte. Z drugiej strony koty stosują je także do znaczenia terenu. Różnica miedzy normalnym wydalaniem i znaczeniem jest bardzo widoczna.

Znaczenie moczem

Zaczyna się najwcześniej w okresie pokwitania. Obie płcie, kocury i kotki, znaczą natychmiast po osiagnięciu dojrzałości płciowej. W sumie tego typu znaczenie występuje u kocurów częściej i w większym nasileniu, kiedy w pobliżu znajduje się kotka w okresie rui.
Wraz z rosnącym zagęszczeniem zwierząt na danym obszarze zwiększa się prawdopodobieństwo, że koty bedą znakowały teren. Jednak jeżeli wśród znakujących kotów jest silny kocur, to jego zachowanie może zahamować lub całkowicie stłumić znakowanie prze kotki i młodsze kocury.
Kastracja pomaga ograniczyć rozpryskiwanie moczu przez samce i samice. Jednak nie daje ona całkowitej gwarancji, że zwierze całkowicie przestanie znaczyć. Także wykastrowane osobniki znaczą niekiedy teren moczem.

Ostry zapach

Intensywny zapach moczu jest spowodowany przede wszystkim przez oksydacje i rozwój drobnoustrojów. Za typowy odór kota odpowiedzialna jest felinina, która u niekastrowanych kocurów jest wydalana w dużych ilościach z moczem. Ponieważ synteza felininy zależy od jakości karmy, można na podstawie jej zawartości w moczu wysnuć wnioski na temat żywienia kota.
Ta informacja zdradza, czy kot jadł prawidłowo, a to pozwala wywnioskować strategię przeżycia i doskonałość reprodukcyjną.

Wizytówka

Na podstawie śladów moczu można zidentyfikować osobnika, a także odczytać jego płeć, cykl rozrodczy, informacje o gospodarce hormonalnej oraz okres znaczenia, czyli czas, kiedy zostało robione. W ten sposób odczytuje się dane dotyczące ogólnego stanu psychicznego zwierzęcia, jego wieku, statusu i stanu zdrowia.

Wydalanie

Przebiega według określonego schematu. Kot wybiera odpowiadające mu podłoże. Powinno ono być, jeżeli to możliwe, dobrze wsiąkliwe i mieć konsystencję umożliwiająca zakopywanie odchodów. Bardzo dobry jest na przykład piasek. Kiedy kot znajdzie potencjalnie odpowiednie miejsce, przeprowadza dokładną inspekcje sprawdza miejsce pod katem zapachowym a potem wykopuje niewielki dołek. Nastebpnie staje w typowej pozycji kucznej, która jest taka sama u kocurów i kotek. Potem ponownie dokładnie obwąchuje dołek i przysypuje go łapami. Zanim opuści miejsce, jeszcze raz sprawdza zapach.
Koty wydalają w różnych miejscach, które dzieli zwykle pewna odległość.

Wyraźne znakowanie

W przeciwieństwie do wydalania typowe dla opryskiwania moczem są:
Postawa - podczas znaczenia kot przyjmuje zazwyczaj postawę wyprostowana.
Tylna część ciała jest skierowana na punkt, który ma być oznakowany.
Z ogonem uniesionym prosto do góry, i niekiedy drżącym, kot spryskuje wybrane miejsce.
W pozycji kucznej koty rzadko znaczą, ale i takie zachowania się zdarzają.

Miejsce - Na ogół znaczone są obiekty pionowe i/lub przedmioty, które wyróżniają się pod względem optycznym lub zapachowym. ze względu na postawę oraz wybrane miejsca przy znakowaniu moczem chodzi zarówno o sygnał zapachowy, jak i optyczny.
Rzucającą się w oczy postawa, która kot przyjmuje w chwili znaczenia, może być, np. podczas kontaktu wzrokowego z osobnikami tego samego gatunku, wizualnym sygnałem, a zarazem demonstracją pewności siebie.

Przyjmowaniu postawy typowej dla znakowania nie zawsze towarzyszy wydalanie moczu. Niekiedy przyczyna może być niedostatecznie wypełniony pęcherz, ale są też osobniki, które systematycznie „zhakują na sucho“.

Bez kontroli zapachu

Po opryskaniu moczem kot rzadko sprawdza zapach. U kotów nie zaobserwowano smakowania moczu, za pomocą którego inne gatunki zwierząt sprawdzają gotowość innych osobników do rozrodu.

Znaczenie kałem

Tak znaczą tylko dorosłe osobniki. Odór składa się z różnych komponentów - ze strawionego pokarmu, złuszczonych komórek wyściółki jelitowej i substancji własnych organizmu, które biorą udział w trawieniu. Powstaje odór, charakterystyczny dla danego osobnika. Dodatkowo z kałem wydalana jest wydzielina z gruczołów odbytowych, pozostawiana na kale.
Prawdopodobnie ze względów higienicznych i zapachowych wydalony kał jest zagrzebywany na terytorium podstawowym zwierzęcia. Na obrzeżach terytorium kał często jest zostawiany na wyeksponowanych miejscach, np. na kamieniach, dzięki czemu staje się nie tylko sygnałem zapachowych, ale także optycznym.

Znaczenie przez drapanie

Ostrzenie pazurów służy nie tylko ich pielęgnacji. Jest to rzucające się w oczy zachowanie, któremu towarzysza wyraźne sygnały optyczne, akustyczne.
Podczas drapania koty przyjmują charakterystyczna pozycje. Maksymalnie prostując przednią cześć ciała i przednie łapy, zaczepiają pazury o płaszczyznę, a potem przyciągają je do siebie, powtarzając ten ruch wielokrotnie. Podczas drapania mogą demonstracyjnie nawiązywać kontakt z obecnymi w okolicy kotami lub ludźmi. W efekcie takiego zachowania pozostawiają nie tylko widoczne ślady drapania, ale także intensywne ślady zapachowe, po pierwsze dlatego, że na łapach, miedzy palcami, znajdują się gruczoły (skórne), po drugie dlatego, że drapany material robi się chropowaty.
Ślady drapania regularnie powstają w nadających się do tego miejscach na często odwiedzanych trasach, zarówno w domu, jak i na dworze. Drapanie może powodować znaczące szkody.

Zobacz też: Zaakceptować drapak

---

Źródło: Koty, Kompendium wiedzy - Renate Jones (weterynarz), W-wa 2011

---